Mijn broer en ik speelden vroeger regelmatig bij een onbewaakte spoorwegovergang net buiten ons dorp. We legden muntjes op de rails en we haalden die er weer af zodra er een trein overheen geraasd was. Die muntjes vonden we in de regel nog platter terug dan het dubbeltje waar de uitdrukking over rept. Onze zoon en dochter zijn met hun 8 en (bijna) 11 jaar even oud als mijn broer en ik toen. Ik houd met terugwerkende kracht alsnog mijn hart vast voor mijn broer en mij. Hoe we over het spoor sprongen, zonder toezicht, alarmbellen of slagbomen die ons waarschuwden als er een trein aan kwam…

Achteruitrijrace
Vandaag de dag is het ondenkbaar om in een huis met meerdere verdiepingen een baby te hebben en geen traphekjes. In een gezin met opgroeiende kinderen ben je crimineel als je geen fornuisbeschermer hebt om de tere kinderhandjes te beschermen. Met kinderen onder de schoolgaande leeftijd is het een oorlogsmisdaad als je geen beschermdoppen op elke hoek van de salontafel hebt gemonteerd.

Elk ongeluk in of om het huis dient voorkomen te worden. Elke gewonde is er een te veel.
Maar hoe zit het met de principes van ervaringsleren? Waar blijft de leerervaring van de mens als alle gevaren zijn weggeorganiseerd? Als nergens meer haakjes, pinnen, wankele boomhutten met roestige spijkers, losse snoeren of open putten te vinden zijn?

Tegenwoordig hebben auto’s ABS als anti-blokkeersysteem bij het remmen, ASC als antislip contole, en niet alleen frontale airbags, maar ook zijwaarts geplaatste airbags. Ik ken iemand die in de jaren zeventig als baby in een losse rieten mand achterin de auto vervoerd werd, totdat ze door het remmen met mand en al tussen bank en voorstoel verdween. Niet voor niets zijn er autostoeltjes gekomen met betrouwbare systemen: vijfpuntsgordels, gepatenteerd gordelspansystemen en uitgerust met SPS, side protection systems. Ook onze eigen kinderen hebben we in dergelijke ergonomische wonderzetels vastgesnoerd. Maar toch…

In de jaren tachtig was er de achteruitrijrace met commentaar van André van Duin. In eenvoudige Daf-autootjes scheurden zij achterwaarts een crossparcours af. Die Dafjes gingen richting het eind van het parcours over een schans. Hoe ze neerkwamen en op welke kant het autobarrel zonder airbags landde, was nog maar de vraag.

Asfalt als leermeester
Het is veiliger geworden, maar we zijn ook wat kwijtgeraakt. De spoorlijn waar mijn broer en ik vroeger speelden is nu onbereikbaar geworden. Het is met hekken en waarschuwingsborden omgeven. We begeven ons steeds meer in een risicoloos leven. Wat zijn we kwijtgeraakt? Samenleven met gevaren. Wij hadden het met elkaar te doen. We leerden van elkaar wat de grootste risico’s waren en we zorgden er wel voor dat we goed opletten als het direct consequenties had. We waren wakker en alert. Prikkeldraad stond soms onder stroom. Daar kwam je vanzelf en meestal pijnlijk achter. Het was echte feedback. Feedback die vaak nog urenlang pijnlijk of verdovend nabrandde in je hand.

Als kind klom ik in hoge bomen en viel er soms uit, mijn broer en ik sprongen als jonge jongens van daken naar beneden. Wij groeven meterslange gangenstelsels vanuit de sloot het weiland in, waar we doorheen kropen terwijl er koeien boven ons liepen. We speelden bij elektriciteitshuisjes, we bouwden schansjes en gingen zelf achter de schans liggen terwijl de ander met een crossfiets over je heen sprong. Aangezien we de grenzen daarvan zochten, landde er wel eens een crossfietser op een buik of ribbenkast. We gingen letterlijk over één nacht ijs en moesten dat regelmatig bekopen met een ijskoud nat pak. Ik schroefde met mijn broer elk elektrisch apparaat open en kreeg regelmatig een schok. Fikkiestoken was een favoriete bezigheid, altijd met zwarte vingers, brandblaren en minder beharing rond de polsen als gevolg. We voerden trucjes uit met skateboards zonder helm, elleboog- of kniebescherming. Schoof je met blote knieën en ellebogen over het asfalt, dan wist je dat het tijd was om een makkelijker trucje proberen te leren. We leerden vanzelf om slim te vallen. Natuurlijk rol je door. Daar hoef je geen moderne judolessen voor te volgen. Dat leerde het asfalt ons vanzelf.

Niet meer opgewassen tegen gevaar?
Momenteel leven we in een overbeschermende maatschappij. De grootste gevaren zijn uitgebannnen. Om elke vijver wordt een hek gezet. Elke onoverzichtelijke verkeerssituatie wordt aangepakt. Waarschuwingsborden, afdekplaten en dranghekken sluiten het gevaar massaal uit.

De put wordt pas gedempt als het kalf verdronken is. Even afkloppen. Natuurlijk is het moeilijk om tegen veilig te zijn. Maar kunnen er ook teveel putten bij voorbaat gedempt worden? Na elk specifiek incident wordt ingegrepen met een algemene maatregel. Is het niet zo dat we jonge koeien nu eenmaal soms uit de sloot moeten halen? Ik maak me soms zorgen over de mensen in onze maatschappij die in te grote bescherming zijn opgegroeid. Wat is hun draagkracht, wat is hun rek? Hoe ontwikkelen zij hun gevoel voor alarm, hun vaardigheid om om te gaan met gevaar? Hebben zij nog wel de inventiviteit om uit de put komen als ze er in vallen?

Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen. Aangezien wij massaal voorkomen dat we ons überhaupt nog stoten aan een steen, leven we binnenkort – onomstotelijk – in een land vol ezels.

En ja, ook ik draag een vuurwerkbril. En nee, onze kinderen mogen van mij niet bij het spoor spelen.

Drs Guido van de Wiel is schrijver en ghostwriter van managementboeken, verbonden aan onder meer Verdraaide organisaties en HRcommunity. Hij is executive coach bij de business schools Rotterdam School of Management en TiasNimbas. Hij is onlangs verkozen tot Trendwatcher of the Year 15-16. www.wheelproductions.nl