Precies honderd jaar geleden startte Henry Ford op Highland Park zijn eerste lopende band. Sindsdien is onze arbeidsproductiviteit snel toegenomen en daarmee ook onze welvaart. Sinds de Tweede Wereldoorlog verplaatst de wereldmacht zich van West-Europa naar de Verenigde Staten. Mede door de lopende band en het Scientific Management, zijn de Amerikanen[1] in staat snel hun oorlogsproductie op te voeren en zo een militaire macht te vormen. Deze macht vormt later de basis voor hun economische macht. De vraag is nu wat brengt ons deze economische macht? We hebben als Europa een groot deel van onze vrijheid te danken aan de Amerikanen, maar diezelfde Amerikanen ontnemen ons nu onze vrijheid en het is belangrijk dat we hier op zijn minst even stil bij staan.

De laatste weken komen steeds meer afluisterpraktijken tot ons. Het lijkt alsof de Amerikanen ons afluisteren, niet omdat het noodzakelijk is, maar omdat het technisch kan. En wie weet wat er vervolgens met deze verzamelde data gebeurt?
Als gebruiker van social media tools zoals Twitter en Facebook maken we ons zelf ook schuldig aan ‘afluisterpraktijken’. We delen namelijk openlijk zoveel data, dat het steeds makkelijker wordt ons gedrag te voorspellen waardoor afluisteren niet eens meer nodig is. We gebruiken zonder na te denken een hulpmiddel, niet omdat we het willen, maar omdat het kan of omdat het ‘moet’ van onze omgeving. Het voortbestaan van de mens als soort komt op een hellend vlak wanneer ‘willen’ niet meer voor ‘kunnen’ en ‘moeten’ komt. De keuzes die we als mens maken bepalen de wereld waarin we willen leven. Middelen kunnen niet kiezen, alleen mensen kunnen kiezen. Maar steeds vaker laten we hulpmiddelen, zoals bedrijven, functionarissen, procedures en zoekmachines, voor ons kiezen. En de belangrijkste hulpmiddelen hiervoor komen uit de Verenigde Staten.

Sinds het Scientific Management zijn veel systemen erop gericht om de wispelturige mens uit te sluiten van het consumptie- en productieproces. Zonder dat we het in de gaten hebben en mede doordat we zoveel, op het eerste oog onzinnige data delen, maken we ons als mens steeds meer afhankelijk van hulpmiddelen en worden we als mens ook steeds meer geleid door middelen. In mijn derde boek: ‘Weconomics analyse, waarom onze welvaartmachine aan vervanging toe is’, ga ik dieper in op de drie evolutielijnen die we als mens kennen (DNA, social/cultureel en technisch). Vooral de snelle sociaal culturele en nog snellere technische ontwikkelingen zullen, zonder moreel ingrijpen van de mens, uiteindelijk de mens als gastheer en ‘kopieerapparaat’ van genen, memen en temen overbodig maken. Er zal wellicht een moment komen waarop een computer zichzelf kan voortplanten en de mens niet meer nodig heeft. De mens wordt dan een mensmachine of een zoogdier, net zoals veel andere dieren die geen of nauwelijks een sociaal culturele of technische ontwikkeling kennen.

Morele afwegingen (in het geval van afluisterpraktijken van de NSA van degene die achter de knoppen zit), zijn uiteindelijk dat wat ons als mens scheidt van een toekomst zonder mens. Ons moreel kompas moet ervoor zorgen dat we niet op een hellend vlak komen waarbij de middelen die we maken ons leven gaan bepalen. De mens vormt eerst het middel en daarna vormt het middel ons. Maar in hoeverre we dit laatste toestaan heeft vooral te maken met de wil van de mens. En die wil wordt, ondanks dat we steeds slimmer worden, steeds ‘dommer’ en vager. We worden steeds afhankelijker van hulpmiddelen. Onze vrijheid, ten opzichte van de hulpmiddelen die we gebruiken, wordt steeds minder, mede dankzij de Amerikanen.

Volgens de oud CIA-medewerker Ray McGovern moet Europa de VS helpen met hun afluisterpraktijken. Volgens hem gebeurt het afluisteren van Angela Merkel simpelweg omdat het technisch kan. Het ontbreekt aan volwassen toezicht, het ontbreekt aan moraal. De gezaghebbende senator Dianne Feinstein, hoofd van de inlichtingencommissie van de Senaat, wil een onderzoek naar de spionageactiviteiten van NSA. Mede onder druk van parlementen, media en bevolking, komen de verantwoordelijk functionarissen (dit zijn geen mensen, maar middelen) met die verklaringen die ik als mens, net niét wil horen. De woordvoerder (= een functie dus een middel) van het Witte Huis Jay Carney zegt bijvoorbeeld: ‘Er zijn manieren van communicatie die we tien jaar geleden niet eens hadden en waar we ons aan moeten aanpassen….’ Dus technische ontwikkelingen bepalen ons moreelkompas?

Dus wat brengen de Amerikanen ons nu eigenlijk, ruim zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog. Brengen ze nog steeds vrijheid of beperken ze die?

Nog steeds zien we op nationale televisie (zie bijvoorbeeld: ‘De Wereld Draait Door’) ‘gezaghebbende’ personen als Neelie Kroes en Alexander Klöpping, verlekkerd kijken naar Silicon Valley. Maar wat hebben we als mens aan de informatietechnologie (uitzonderingen daargelaten) die daar ontwikkeld wordt? Worden we productiever van Microsoft of Oracle? Worden we gelukkiger van de meeste apps? En maakt social media ons vrijer? Er zijn maar weinig apps die daadwerkelijk de kwaliteit van leven voor een grote groep mensen verbeteren. Silicon Valley brengt ons als mens, vooral de noodzaak om elk jaar een nieuwe iPhone te kopen. Het brengt ons middelen waarmee de Amerikanen ons eenvoudig kunnen afluisteren en het brengt ons software die ons niet productiever maakt. In het Japans hebben ze hier zelfs een woord voor: Chindogu. Een Chindogu is een nutteloze uitvinding. Maar erger dan een nutteloze uitvinding is een uitvinding die ons als mens minderwaardig maakt ten opzichte van het middel. Misschien niet direct, maar wel stap voor stap. Het wordt tijd dat we de Amerikaanse droom een beetje los gaan laten en onze eigen koers gaan varen met ons eigen moreel kompas.

‘Adjusting to every advanced technology is a brute fact of modern life’ zei Barry Schwartz ooit. Een hulpmiddel gebruiken omdat het technisch kan of omdat het economisch moet, maakt ons als mens minderwaardig ten opzichte van het hulpmiddel. Hoe kan het dat een land dat zoveel Nobelprijswinnaars voortbrengt zo eenzijdig en lineair nadenkt. De tijd van de efficiënte lopende band is voorbij. Het wordt tijd dat we effectiever en veel productiever worden zodat we meer tijd overhouden om diep na te denken over de wereld waarin we als mens willen leven. Duurzaam Nieuw Organiseren kan daarbij helpen. Duurzaam Nieuw Organiseren is voor mij eerst de mens dan het middel, ‘willen’ moet weer voor ‘kunnen’ en ‘moeten’ komen. Duurzaam Nieuw Organiseren begint met Duurzaam Nieuw Denken.